“Het was de grootste gedwongen volksverhuizing ooit ter wereld. En geen van de vluchtelingen kan nog op bezoek naar hun geboorteplaats. Al 75 jaar lang.” Sam Dalrymple zet kort uiteen wat hem, een Brit die in India opgroeide, samen met een Indiase en een Pakistaanse studiegenoot, motiveerde om Project Dastaan te beginnen. Met het project interviewen zij mensen die de opsplitsing van India en Pakistan in 1947, precies 75 jaar geleden, hebben meegemaakt. Vervolgens bezoekt het drietal belangrijke plekken uit de jeugd van diegenen die destijds moesten verhuizen en vanwege de vijandschap tussen de twee landen nooit hebben kunnen terugkeren. Dat bezoek wordt vastgelegd in een virtualrealityvideo. En zo konden inmiddels zo’n dertig mensen met een VR-bril op hun geboortegrond bezoeken: “Het begon met het idee om de opa van Sparsh mee naar huis te nemen”, zegt Dalrymple. Sparsh Ahuja is de Indiase studiegenoot, inmiddels fulltime partner in Project Dastaan. Zijn opa werd geboren in wat nu Pakistan is. Zoals zovelen liet hij rond India’s onafhankelijkheid in 1947 huis en haard achter. De Partition van het seculiere India en het islamitische Pakistan veroorzaakte chaos, paniek en grootschalig geweld. Hoeveel mensen precies om het leven kwamen, is lastig in te schatten, maar verhalen over rivieren van bloed en treinen die vol lichamen hun bestemming bereikten zijn al te bekend. Cijfers lopen uiteen van 200.000 tot 4 miljoen doden en vermisten. En naar schatting 15 miljoen mensen vertrokken naar de andere kant van de nieuwe grens. Moslims gingen naar Pakistan en hindoes en sikhs naar India. Het was een traumatische gebeurtenis, en niet alleen vanwege het geweld. Dalrymple, een historicus die in de Partition is gespecialiseerd, noemt een aantal uiteenlopende, ingrijpende veranderingen in de levens van gewone mensen. Welke rol Partition heeft gespeeld en nog altijd speelt varieert heel erg per regio, zegt hij. “In Tripura, bijvoorbeeld, in het verre noordoosten van India, veranderde de samenstelling van de bevolking volledig. Inheemse stammen vormden er de meerderheid, maar na de Partition werd Bengaals de dominante taal. In Delhi raakten mensen hun taal kwijt. Van een Urdu-sprekende meerderheid werd Hindi er de officiële taal. In Pakistan betekent de Partition juist de oorsprong van de natie.” De erfenis van Partition voedt ook de vijandigheid tussen India en Pakistan, en de positie van religieuze minderheden in beide landen. Niet zelden wordt tegen moslims in India gezegd dat Pakistan hun eigenlijke land is, bijvoorbeeld. Dat op Partition nog vier oorlogen tussen de landen volgden, helpt ook niet. Het is deze vijandigheid die het zo moeilijk maakt een visum voor het andere land te krijgen en dus voor vluchtelingen hun geboorteplek te bezoeken. Project Dastaan (Dastaan betekent verhaal) is een poging het wederzijdse begrip tussen India en Pakistan op te bouwen met persoonlijke verhalen. Het is een van de mondelinge geschiedenisprojecten rondom Partition die de laatste jaren zijn opgekomen. Zo is er het 1947 Partition Archive met duizenden persoonlijke verhalen en Punjabi Lehar, een YouTube-kanaal vol video’s van overlevenden in de Pakistaanse provincie Punjab. “Na de Partition wilden veel mensen alles liever vergeten en hun nieuwe leven opbouwen”, zegt Dalrymple. “Pas toen de derde generatie was opgegroeid, realiseerde men zich dat er nog maar een paar jaar over is om deze verhalen uit eerste hand te vertellen.” Hij benadrukt dat er uit hun interviews lang niet alleen verhalen over geweld kwamen. “Er waren juist veel verhalen over menselijkheid, intimiteit en liefde. De opa van Sparsh vertelde bijvoorbeeld over zijn buren die zijn leven hebben gered.” Het zijn deze uiteenlopende verhalen vanuit verschillende perspectieven die volgens hem het verhaal van de Partition compleet maken. “Zo komen we verder dan enkel het wederzijdse wantrouwen.” Bekijk hier een terugblik die we eerder maakten van de rivaliteit tussen India en Pakistan: