“De Oekraïners kunnen een troepenmacht van 1 miljoen gemotiveerde soldaten opzetten, bewapend met Amerikaanse en Europese wapens. Onze situatie gaat de komende tijd een stuk slechter worden.” De woorden van de Russische oud-kolonel en vaste talkshowgast Michail Chodarjonok passen niet in het verhaal van het Kremlin, maar toch waren ze afgelopen week op de Russische staatstelevisie te horen – waarna hij snel werd teruggefloten. Het blijkt een sentiment dat breder wordt gedeeld in verschillende lagen van de militaire klasse. Enkele hooggeplaatste (oud-)militairen leveren kritiek, en ook berichten van gefrustreerde militairen en pro-Russische bloggers komen mondjesmaat naar buiten. Volgens Laura Starink van kenniscentrum Raam op Rusland hebben meer hoge militairen zorgen over de prestaties van het Russische leger, maar lijken zij de koers niet te kunnen veranderen. “Het geval van Chodarjonok laat zien dat er aan de militaire top mensen zijn die doorhebben dat dit totaal niet deugt, maar dat die uiteindelijk weinig in de melk te brokkelen hebben.” Een ander voorbeeld is Igor Girkin: de oud-FSB’er, legerleider in de Donbas en MH17-verdachte zegt ook dat Rusland er slecht voor staat. “Maar hij heeft een radicaler standpunt: hij wil een algemene mobilisatie van alle volwassen mannen, om het tij te kunnen keren”, zegt Starink. De kritiek richt zich doorgaans niet op het beleid van Poetin, of op de keuze om Oekraïne binnen te vallen. Vaker is men ontevreden over hoe er oorlog wordt gevoerd. “Dat is ook logisch, want het is een enorme afgang”, zegt Starink. “Qua mentaliteit en discipline leggen de Russen het af.” Een paar dagen na zijn uitspraken verscheen Chodarjonok opnieuw op tv, met een totaal andere toon: de Russische legerleiding noemt hij ‘superieur’, berichten over een Oekraïens tegenoffensief zijn ‘geruchten’ en de Amerikaanse wapens zullen snel worden verwoest. Er is veel speculatie over of hij op de vingers is getikt, door het Kremlin of door het televisieprogramma zelf. “Hij is blijkbaar gedisciplineerd”, zegt Starink, “maar ik denk dat hij zijn woorden van maandag wel degelijk meende.” “Het is niet voor het eerst dat kritiek op het verloop van Ruslands ‘speciale militaire operatie’ in Oekraïne op televisie is te horen. Niet zelden komt dat andere geluid van specialisten, die zelf heel goed zien wat er gebeurt en ook wat er fout gaat voor Rusland. Hun professionalisme wint het dan van de angst of de voorschriften over wat wel en niet gezegd mag worden. Het is een indicatie dat er achter de schermen bezorgdheid is aan Russische zijde. Dat betekent niet direct dat de stemming in het land verandert. De meeste Russen halen hun informatie van televisie, en de berichtgeving daar laat vrijwel geen alternatieve meningen toe. Incidentele uitingen van kritiek zijn een druppel op de gloeiende plaat. Wat de mensen precies wel of niet weten over het verloop van de ‘operatie’ in Oekraïne en de gevolgen daarvan voor Rusland, en wat ze daarvan vinden, is nauwelijks te meten. Opiniepeilingen geven ongetwijfeld een vertekend beeld, de overgrote meerderheid van de Russen wil niet meewerken met dergelijke onderzoeken. Wie dat wel doet is vaak voorzichtig met het geven van ‘kritische’ antwoorden.” Niet alleen in de toplaag van het Russische leger zijn er zorgen over de voortgang van de oorlog. Op internet gaan verhalen rond van Russische militairen die zich zouden uitspreken over slechte bevoorrading en minieme voorbereiding. Ook pro-Russische bloggers en vloggers op Telegram uiten hun frustratie op de legerleiding. Voornamelijk na voorvallen waarbij veel Russische doden vallen, zoals het zinken van de Moskva of de Oekraïense sabotageactie bij Bilohorivka, verschijnen woedende posts. “Ik snap dat je geen oorlog kunt voeren zonder problemen”, zegt oorlogsblogger Joeri Podoljaka tegen zijn ruim 2 miljoen volgers, “maar als dezelfde problemen na drie maanden nog steeds niet zijn aangepakt, dan stellen ik en miljoenen andere Russen vragen aan de leiders van deze militaire operatie.” De frustratie vanuit de lagere rangen sijpelt volgens Starink door tot de burgerbevolking, en zeker tot militairen en dienstplichtigen. “Je ziet dat beroepsmilitairen in Rusland proberen hun contract te verbreken. De onvrede verspreidt zich, dus het is lastig voor Rusland om die gaten weer op te vullen.” Starink denkt dat de onvrede over wanbeleid in de legerleiding ook bij het volk terechtkomt, “maar de kritiek richt zich op de legerleiding, niet op het Kremlin. Het zal dus niet leiden tot verzet tegen Poetin.”