Net als ieder jaar op 9 april werden er vanochtend, precies om 06.30 uur, rode kaarsjes aangestoken bij monument Koedriest in Leusden. Het is vandaag 80 jaar geleden dat 77 Sovjet-krijgsgevangenen hier werden geëxecuteerd. Andere jaren werden bij deze herdenking diplomaten uit Rusland en andere voormalige Sovjetstaten uitgenodigd. Dat is dit jaar niet gebeurd, vanwege de oorlog die Rusland voert in Oekraïne. Voor meer herdenkingscomités is het de komende tijd de vraag of een Russische vertegenwoordiging welkom is. Uit een kleine rondgang blijkt dat comités hier verschillend instaan. Directeur Remco Reiding van de Stichting Sovjet Ereveld heeft uiteindelijk besloten om ook vertegenwoordigers van de Nederlandse ministeries dit jaar niet uit te nodigen. Hij vond het een lastige beslissing: “We heten graag iedereen welkom, maar we wilden ook dat deze tiende herdenking door kon gaan zonder discussie. Daarom hebben we besloten geen enkele diplomaat uit te nodigen.” Wel aanwezig bij de herdenking waren de locoburgemeesters van Amersfoort en Leusden, samen met zo’n 130 mensen uit het hele land. Daaronder zag Reiding behalve Russen ook mensen uit onder andere Oezbekistan en Armenië, republieken binnen de Sovjet-Unie die ook soldaten leverden voor het Rode Leger. “Iedereen was welkom, ongeacht nationaliteit. Zij stonden daar als mens”, aldus Reiding. In Leusden vond op 9 april 1942 de op een na grootste fusillade in ons land in de Tweede Wereldoorlog plaats. De 77 Sovjetsoldaten maakten deel uit van een groep van 101 Sovjetsoldaten die krijgsgevangen waren gemaakt. Voor de andere 24, die al eerder waren bezweken door honger, ziekten en mishandeling, brandden er vanmorgen 24 witte kaarsen. Deze groep soldaten kwam voornamelijk uit Oezbekistan. Ze waren door de Duitsers gevangengenomen aan het Oostfront. De Duitsers beschouwden deze Aziatische krijgsgevangen als untermenschen. Tijdens hun verblijf in Kamp Amersfoort werden ze beestachtig behandeld. Op de plaats van hun executie is een monument opgericht, waar de Stichting Sovjet Ereveld sinds 2012 jaarlijks een herdenking houdt. Zondag bij de herdenking in Amsterdam van de bevrijding van concentratiekamp Ravensbrück is de Russische ambassadeur ook niet uitgenodigd. Voorzitter Agnes Dessing van de Stichting Comité Vrouwenconcentratiekamp Ravensbrück: “De Russen hebben het concentratiekamp bevrijd. Desondanks vinden we dat de Russische diplomaat er dit jaar echt niet bij kan zijn.” Anders dan bij de herdenking van vandaag zijn ambassadeurs van onder andere de Verenigde Staten en Duitsland wel welkom bij de Ravensbrück-herdenking, bij het monument aan de oostzijde van het Museumplein. Voorzitter Jacques Grishaver van het Auschwitz Comité staat anders in de discussie. Hij vindt dat herdenken en politiek niet vermengd moeten worden. Volgens hem zouden de Russen de herdenking kunnen bijwonen. “We herdenken dat wat er toen is gebeurd. We blijven het liefst ver weg van alle politiek. De Russen hebben tijdens de Tweede Wereldoorlog kampen bevrijd, ook Auschwitz.” Grishaver kan een eventuele discussie over Russische vertegenwoordiging nog wel voor zich uitschuiven, want de jaarlijkse herdenking is in januari. Volgens NIOD-onderzoeker Kees Ribbens is het een lastig dilemma voor herdenkingscomités. Ook hij wijst erop dat het Sovjetleger destijds diverse concentratiekampen hebben bevrijd, maar de retoriek van het huidige bewind vindt hij stuitend. Ribbens: “Poetin spreekt steeds weer over denazificatie van Oekraïne. Deze verwijzing naar de Tweede Wereldoorlog misbruikt hij om het land aan te vallen.” Een woordvoerder van het Nationaal Comité 4 en 5 mei zegt dat elk comité dat zelf bepaalt of er Russen worden uitgenodigd. Op 4 mei bij de Nationale Dodenherdenking op de Dam in Amsterdam speelt de vraag in elk geval niet. Bij deze herdenking zijn nooit internationale vertegenwoordigers aanwezig.