De inflatie steeg afgelopen maand tot bijna 12 procent, een hoogte die sinds de oliecrisis in 1975 niet is voorgekomen. Net als toen zijn de hoge energieprijzen de oorzaak. “De energie- én grondstofprijzen waren al ruim een jaar lang beetje bij beetje aan het stijgen, nu komt de oorlog daar bovenop”, zegt Jilles van den Beukel, energie-analist van het The Hague Centre for Strategic Studies. Rusland is een van de belangrijkste wereldwijde leveranciers van gas. “Europa is de afgelopen jaren zelf minder energie gaan produceren, waardoor we afhankelijker zijn geworden van andere landen”, zegt Van den Beukel. “Dat verzwakt nu onze positie.” De prijzen kunnen dus nog harder gaan stijgen als Rusland minder levert. Rusland dreigde daar deze week nog mee en wil dat Europese landen, waaronder Nederland, hun gasbetalingen in roebels doen in plaats van in euro’s of dollars, mogelijk om de waarde van de eigen roebel te doen stijgen. Maar dat zijn die landen niet van plan. De verwachting is dat dit met een sisser afloopt, maar helemaal zeker is dat niet. “Het kan wel een beetje worden omzeild”, aldus Van den Beukel. Het Russische staatsgasbedrijf Gazprom zegt ook dat de Russische gasleveringen aan Europa vandaag in ieder geval doorgaan, “maar over morgen kun je niets zeggen en dat geeft onzekerheid”, zegt Van den Beukel. De vicepresident van de Europese Centrale Bank, Luis de Guindos, zegt tegen de NOS dat hij verwacht dat de inflatie nog steeds doorstijgt en dat de piek over twee tot drie maanden bereikt is. Cruciaal blijft wat de energieprijs doet. En het is de vraag hoezeer daarop bij te sturen is. Over de verantwoordelijkheid van de ECB om zelf de inflatie te remmen via bijvoorbeeld rentestijgingen, en of dat inmiddels niet te laat is, zegt hij dat de centrale bank zal doen wat nodig is, maar dat het een kwestie is van evolutie, niet revolutie. Los van de onzekerheid over de opstelling van Rusland wijst Van den Beukel erop dat er ook minder energie van Rusland afgenomen wordt. “Scheepvaartbedrijven willen geen Russische olie vervoeren, banken en verzekeringsmaatschappijen stoppen met betalingen en uitkeringen. En er zijn bedrijven en instanties die aangeven geen nieuw energiecontract met de Russen af te sluiten.” Ook dit drijft de prijzen op. Dat de Verenigde Staten deze week aankondigden uit de eigen reserves één miljoen vaten olie vrij te geven, in de hoop de energieprijs voor Amerikanen te drukken, geeft ook al aan dat alternatieve energiebronnen niet meteen voldoende voorhanden zijn. Ze deden dit nadat het oliekartel OPEC had laten weten weliswaar de productie verder te verhogen, maar minder dan de afnemende landen hadden gehoopt. Vandaag lieten de 31 lidstaten van het Internationaal Energie Agentschap weten dat ze zich aansluiten bij het plan van de VS. Ook zij gaan olie uit hun strategische voorraden vrijgeven. Onbekend is nog om hoeveel vaten het gaat. Als het gaat om gas is in Nederland gaswinning in Groningen een optie, maar daar is weinig draagvlak voor. Een alternatief is bijvoorbeeld de versnelling van een groot Canadees project om meer LNG-gas te produceren, maar dat zou pas over zes jaar aan Europa geleverd kunnen worden. “Dat is een dure optie”, zegt Sjak Lomme, deskundige in energiehandel. En dat geldt voor meer alternatieven, ze zijn duur en kosten tijd. Minder duurzame opties komen ondertussen daarom voor de korte termijn ook weer in beeld. De Belgische kerncentrale Tihange blijft bijvoorbeeld langer open en kolencentrale Onyx op de Maasvlakte blijft langer in bedrijf. Van den Beukel: “Nu gas zo duur is, zie je een wederopleving van kolen. Dat is financieel voordeliger.” Maar ook dit maakt de prijsstijging nog niet goed. Om de gevolgen van de stijgende energie- en brandstofprijzen te dempen, heeft de overheid de accijns op brandstof al verlaagd. In de zomer gaat ook de btw op energie naar beneden. “Een absurd idee”, vindt Lomme. “Dan maak je het aantrekkelijker om energie te verbruiken en brandstof te tanken, terwijl je juist een mogelijk tekort verwacht.” Hoofdeconoom van het CBS Peter Hein van Mulligen benadrukt dat het gaat om de scherpe kantjes die eraf gehaald worden: “Als die olieprijzen blijven stijgen, kan daar bijna geen enkele accijnsverlaging tegenop.” De hoge inflatie kan ook tot gedragsverandering leiden, zegt Van Mulligen, iets wat we eerder zagen tijdens de oliecrisis in de jaren 70. En daar zit volgens Lomme ook de oplossing. “Ik snap niet dat we niet al maanden aansturen op energiebesparing. Door bijvoorbeeld de temperatuur van de cv-ketel van 80 naar 50 graden te brengen, wordt er al veel minder energie verspild. En daar heb je wel invloed op.”