Hoe kon een 21-jarige militair, met niet eens zo’n hoge rang, bij geheime documenten van de Amerikaanse overheid komen en vooral: ze openbaar maken? Daar breekt het Pentagon – het Amerikaanse ministerie van Defensie – zich het hoofd over. Sinds bekend werd dat er topgeheime documenten op straat waren beland dachten experts dat een hooggeplaatste functionaris verantwoordelijk moest zijn voor het lek. Maar het bleek een illusie dat deze staatsgeheime informatie alleen door de top van defensie in te zien was. “Ik was verbijsterd toen ik hoorde dat iemand met zo’n lage rang toegang had tot deze gegevens”, zegt Peter Wijninga van denktank het Haags Centrum voor Strategische Studies. De opgepakte Jack Teixeira, die de informatie lekte, was de afgelopen jaren actief als systeembeheerder bij de Nationale Garde. Hij was verantwoordelijk voor communicatieapparatuur op een luchtmachtbasis in Massachusetts en heeft een lage rang in het leger, in Nederland te vergelijken met korporaal. Hoe hij aan de gelekte informatie gekomen is, is niet duidelijk. “Hij maakt deel uit van een eenheid die eigenlijk niet de behoefte heeft aan deze informatie”, zegt Wijninga. Doorgaans worden gevoelige inlichtingenrapporten sterk geredigeerd voordat ze verder verspreid worden. De meeste diensten en mensen met toegang tot gevoelige documenten krijgen enkel een samenvatting van dergelijke stukken te zien. “Zodat men niet de details heeft, maar wel weet wat er speelt.” De arrestatie van de jonge militair werd vanuit de lucht gefilmd: Volgens het Amerikaanse ministerie van Defensie hadden wereldwijd mogelijk honderden tot duizenden mensen toegang tot deze documenten. Het is niet duidelijk over welke accreditatie Teixeira beschikte. Die vraag zal de komende tijd beantwoord moeten worden. Maar wat opzien baart is dat de documenten die nu op straat liggen juist wél die gevoelige details bevatten. Het materiaal dat Teixeira zou hebben gedeeld maakte duidelijk hoe diep Amerikaanse en geallieerde inlichtingendiensten waren binnengedrongen in kringen rond de Russische regering. Hierdoor werd duidelijk dat de Amerikanen vrijwel direct informatie aan de Oekraïners kunnen verstrekken over geplande Russische aanvallen. Ze toonden ook aan dat de Amerikaanse spionagediensten bondgenoten als Israël en Zuid-Korea afluisterden, evenals Oekraïense leiders. Deze onthullingen kunnen het vertrouwen schaden in een tijd waarin Washington probeert een westers front te vormen in de strijd tegen Moskou. Dat er meer mensen binnen de inlichtingendiensten bij geheime informatie kunnen past binnen een trend die ruim twintig jaar geleden is ingezet, zegt inlichtingenexpert Ben de Jong van de Universiteit Leiden. “Na de terroristische aanslagen in 2001 was een van de grote klachten dat de inlichtingendiensten, voornamelijk de FBI en CIA, niet voldoende informatie hadden gedeeld over de plegers van de aanslagen.” “Daarna hebben de diensten besloten meer te gaan delen, anders doe je afbreuk aan de efficiëntie”, zegt De Jong. “Je kunt zeggen dat dit lek in zekere zin daar een uitwas van is. Op dit vlak bevinden inlichtingendiensten zich in een spagaat; het is lastig om een juiste middenweg te vinden tussen te veel en te weinig informatie delen.” Verder beschikt niet alleen de top van inlichtingendiensten over geheime informatie. Ook jonge medewerkers krijgen deze documenten in handen, om bijvoorbeeld rapporten op te stellen voor hun leidinggevenden. Of dit ook bij Teixeira het geval was is niet duidelijk. Sommige experts wijzen erop dat hij als systeembeheerder ook toegang tot it-faciliteiten had. Mogelijk is hij dus op andere wijze aan de documenten gekomen. In Nederland lijkt een vergelijkbaar lek minder waarschijnlijk, denkt De Jong, omdat de diensten hier veel kleiner zijn. In de VS zijn er enorm veel mensen in dienst bij inlichtingendiensten zoals de CIA, FBI en NSA. Die diensten delen vervolgens veel gegevens met militairen wereldwijd, en ook met bondgenoten. Nederland is op dit vlak een veel kleinere speler. Minister Ollongren van Defensie benadrukt in een reactie dat er allerlei strikte protocollen gelden. “Maar ik ga ervan uit dat de Amerikanen die regels ook hebben en desondanks is dit gebeurd.” Zij kan geen garanties geven dat dit in Nederland altijd goed gaat. “Daarom ben ik benieuwd naar de bevindingen in Amerika. Je moet altijd blijven kijken wat er mis kan gaan en in de gaten houden hoe ons eigen systeem in de praktijk werkt.” De schade voor de Amerikanen is groot. De informatie die gelekt is, is actueel. Sommige rapporten zijn slechts een paar weken oud. Met name de relatie met trouwe bondgenoten krijgt hierdoor een knauw. “Dit is schadelijk voor de vertrouwensrelatie”, zegt Wijninga. Maar wat ook tot zorgen leidt is dat vijandige landen met deze informatie kunnen achterhalen hoe de informatie verzameld is. “Dat is zeer kwalijk voor de Amerikaanse inlichtingenpositie. Dat betekent dat een tegenstander maatregelen kan nemen, om in de toekomst toegang tot de informatie te blokkeren.” De VS is dus op het vlak van inlichtingen verzwakt. “Het Pentagon moet hiermee aan de slag. Er moeten drastische maatregelen genomen worden”, concludeert Wijninga.