Aanmeldcentrum Ter Apel barst uit zijn voegen. Het is de bedoeling dat asielzoekers snel doorstromen, maar door gebrek aan opvangplekken elders gebeurt dit te traag. Politici en hulporganisaties roepen al een tijd om een oplossing, maar er verandert vrijwel niets. Een overzicht van de noodkreten van de afgelopen maanden: Begin maart komt de vluchtelingenstroom uit Oekraïne op gang. Deze groep hoeft geen asiel aan te vragen, en veel gemeenten stellen uit zichzelf opvangruimte beschikbaar. Die opvang verloopt daardoor voorspoedig. Maar het COA luidt de noodklok: de organisatie benadrukt dat er met spoed ook meer plekken voor anderen moeten komen. “We merken nu dat het heel lastig is om de reguliere groep ergens te plaatsen, want vrijwel alles wordt gereserveerd voor Oekraïners”, zegt COA-bestuursvoorzitter Milo Schoenmaker. “In Ter Apel loopt het nu over.” Binnen anderhalve week moeten 1500 nieuwe plekken gevonden worden voor asielzoekers uit landen zoals Syrië en Afghanistan. Per 1 april verdwijnen de noodopvangcentra in Almelo en Wassenaar, waar 1180 mensen worden gehuisvest. Mensen die asiel in Nederland willen aanvragen, moeten zich melden bij het aanmeldcentrum in Ter Apel. Daarna krijgen ze een reguliere opvangplek toegewezen in de rest van het land. Er is echter een nijpend tekort aan reguliere opvangplekken, waardoor de nachtopvang in Ter Apel, die eigenlijk bedoeld is om één nacht te verblijven, overvol is. Vorig jaar was dat ook al een aantal keer het geval. Zo moest het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) de gemeente Westerwolde een dwangsom van 100.000 euro betalen omdat het aanmeldcentrum een aantal keer overvol was. Uit een GGD-rapport bleek dat hygiënemaatregelen door de drukte niet goed werden nageleefd. Ook zou de kans op verspreiding van bijvoorbeeld corona of diarree groot zijn. Ook de staatssecretaris voor Asielzaken, Eric van der Burg, ziet dat de nood hoog is. “Het vinden van plekken is noodzakelijk, anders slapen mensen op straat.” Volgens Veiligheidsberaad-voorzitter Hubert Bruls moet “alles uit de kast” gehaald worden om extra locaties te openen en moet er mogelijk dwang aan te pas komen. Maar binnen de huidige wetgeving bestaat de mogelijkheid tot dwang niet. Burgemeester Schuiling van Groningen schaamt zich voor de leefomstandigheden in het aanmeldcentrum. “Kinderen spelen er tussen het afval. Op een festivalterrein zijn oneindig betere sanitaire voorzieningen”, zegt hij na een bezoek. “Er hangt een penetrante rioollucht in de opvangtenten, en urinoirs zitten vol met urine en bruine drab. Er is kans op besmettingen en infectieziekten, er is nul privacy en het is brandgevaarlijk.” Volgens hem buitelen gemeenten over elkaar heen om bij te springen als het gaat om de opvang van vluchtelingen uit Oekraïne, maar hebben statushouders (asielzoekers met een verblijfsvergunning) het nakijken. “Het is een andere categorie mensen of zo, ik weet het niet. Aan alle kanten overtreden we de wet. Het is beschamend.” Van de vijftig grootste gemeenten zijn er drie die de afgelopen twaalf jaar geen asielzoekers hebben opgevangen. Het gaat om Roosendaal, Delft en Westland, blijkt uit een analyse van de NOS. De kinderen in Ter Apel worden “mentaal verwaarloosd” en lopen in het aanmeldcentrum meer trauma’s op. Dat zegt Kinderombudsvrouw Margrite Kalverboer tegen NRC. Voor de dan aanwezige 113 minderjarigen zonder familie is niets geregeld, zegt ze. “Geen onderwijs, geen activiteiten, geen hulp: niets. Ze krijgen te eten en dat is het. Begeleiders vertelden mij dat zij kinderen ‘s ochtends niet eens meer wakker maken, omdat er toch niets te doen is.” Dagenlang zoekt het COA naar opvanglocaties voor 300 asielzoekers. Lange tijd geeft niemand gehoor. Uiteindelijk stellen Amsterdam, Oss en Nijmegen ruimte beschikbaar. Een dag later volgt Alkmaar. Door de noodgreep wordt voorkomen dat deze asielzoekers op straat komen te staan. Overgeplaatste asielzoekers zijn opgelucht. In Ter Apel voelden ze zich soms onveilig: Het COA wil dat er “op zeer korte termijn” enkele grotere opvanglocaties komen die langer gebruikt kunnen worden. Op dit moment is er niet genoeg perspectief om uit de acute capaciteitsnood te komen, stelt de organisatie. Voor tientallen asielzoekers is er geen plek. Het lijkt er lange tijd op dat ze voor de hekken van Ter Apel op een grasveld de nacht moeten doorbrengen. Aan hen worden buiten dekens en eten en drinken uitgedeeld. Op het laatste moment worden ze toch naar binnen gehaald. Ze worden ondergebracht in wachtruimtes van het aanmeldcentrum. Bedden zijn er niet, “maar ze hebben tenminste nu wel een dak boven hun hoofd”, zegt een woordvoerder. “Ik denk niet dat dit ooit eerder is voorgekomen. Dit is een indrukwekkend dieptepunt.” Staatssecretaris Van der Burg van Asiel roept gemeenten opnieuw op om te helpen met een betere spreiding van asielzoekers. Ook in de Tweede Kamer wordt ontsteld gereageerd. Als er niet snel een oplossing wordt gevonden, wordt de situatie volgens het COA onhoudbaar. In de avond zet het Rode Kruis tenten op bij het overvolle aanmeldcentrum. De hulporganisatie houdt er rekening mee dat er voor 200 mensen geen plek is. Uiteindelijk blijken de tenten niet nodig, maar “het was kantje boord.” De Veiligheidsregio Groningen zorgt voor opvang voor zo’n honderd mensen in een noodopvanglocatie in Heerenveen. Ondanks alle noodkreten en oproepen zijn er nog altijd geen structurele oplossingen. Gemeenten moeten asielzoekers opvangen, maar kunnen niet gedwongen worden. Op de korte termijn verandert er niets in Ter Apel. Staatssecretaris Van der Burg verwacht dat het tekort aan plekken nog bijna een week zal aanhouden. Het Rode Kruis hoopt dat meer gemeenten een plek beschikbaar stellen waar nieuwe asielzoekers zich kunnen aanmelden. Deskundigen pleiten ervoor om als noodoplossing leegstaande panden beschikbaar te stellen die eigenlijk niet zijn bedoeld voor bewoning. Op de langere termijn zou het kabinet kunnen zorgen voor meer permanente opvang voor asielzoekers, zeggen deskundigen. Het tekort aan plekken komt onder meer doordat asielzoekers die een verblijfsvergunning hebben gekregen moeilijk kunnen doorstromen naar een normale woning. In deze video legt NOS op 3 uit waar het probleem precies zit: