Dat een aanzienlijk aantal Nederlanders met Marokkaanse, Turkse of Surinaamse wortels door sociaal-demografische factoren een kwetsbaardere gezondheid heeft, is in de medische wereld geen geheim. Het recente onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek naar coronasterfte tijdens het eerste jaar van de pandemie onderstreepte deze ongelijkheid nog eens. Van alle sterfgevallen in de Nederlands-Marokkaanse gemeenschap tussen maart 2020 en maart 2021 was bijvoorbeeld 26 procent van de overlijdens het gevolg van corona. Dat in vergelijking met 16 procent van de sterfgevallen onder de totale bevolking in Nederland. Dit lag voor een deel aan krappere huisvesting in arme wijken en arbeidsomstandigheden waarbij het lastiger was om afstand te houden of thuis te werken. Dit vergrootte de risico’s van corona voor mensen die sowieso al kwetsbaar zijn. Maar huisartsen als Bunyamin Meral, die werken in kwetsbare wijken, weten dat een op maat gemaakte informatiecampagne voor deze bevolkingsgroepen de scherpe randjes van dat verhoogde risico had kunnen halen. Meral werkt zelf in Rotterdam-West. Hij merkte tijdens de eerste vaccinatieronde met AstraZeneca dat vooral zijn Turkse patiënten wegbleven. Er was angst voor de bijwerking van trombose. Die zorg was er in alle lagen van de maatschappij. Toch lieten veel mensen zich vaccineren, mede dankzij herhaaldelijke uitleg van artsen in de spreekkamer of de media. “Die informatie ging of aan Turkse mensen in mijn wijk voorbij, of ze vertrouwden het niet”, zegt Meral. “Ik zag toen pas echt scherp een vaccinatiekloof ontstaan tussen groepen.” Hij ging voorlichting in de moskee geven tijdens de nachtgebeden. Er waren veel mensen vanwege de ramadan. “Dat had effect en meer mensen lieten zich toch vaccineren. Er werd gezegd: ‘Eindelijk iemand die het ons komt uitleggen.’ Dat zei mij dat veel informatie die bekend was in het land aan deze mensen voorbij was gegaan.” De vaccinatiegraad haalt volgens Meral in de wijk nog altijd niet het landelijk gemiddelde. “Maar we hebben het toen wel omhoog gekregen.” Het gevaar van corona is voor een aanzienlijk deel van deze mensen nog niet geweken. Meral: “Hier is ongeveer 40 procent geboosterd. En de mensen zijn sowieso kwetsbaarder. Met name de gastarbeiders van vroeger, de huidige 70-plussers. Zij hebben hun leven lang hard gewerkt en hebben daarmee eigenlijk ongezond geleefd.” De grote les voor Meral is dat er standaard gezondheidsvoorlichters – zoals hij ze noemt – nodig zijn in kwetsbare wijken om mensen die niet zelfstandig hun weg in de gezondheidszorg vinden te begeleiden. In feite nemen ze dan de voorlichting over die Meral en andere vrijwilligers vele zaterdagen in hun vrije tijd op de markt in de wijk hebben gegeven. “In tijden van crisis kun je dat doen, elke zaterdag op de markt gaan staan, maar we kunnen dit niet eeuwig volhouden. Er moet een volwaardige functie komen voor dit soort werk. En als er geen pandemie is kunnen deze voorlichters ons ook helpen met het informeren over obesitas en diabetes.” Deze voorlichters kennen de taal en cultuur van minderheden én hebben goede kennis van de gezondheidszorg, zegt Meral. Daarnaast is het belangrijk dat ze bekende gezichten in de wijk worden. “Zulke functies zouden weer aparte en betaalde functies moeten worden bij de gemeentelijke GGD.” Patricia Heijdenrijk, directeur van Pharos, het expertisecentrum op het gebied van gezondheidsverschillen in Nederland, onderschrijft het belang van dergelijke gezondheidsvoorlichters. Onder de noemer van ‘sleutelpersonen’ leidt Pharos mensen ook al jaren op voor deze functie. Heijdenrijk wijst erop dat bij veel gemeenten het al beleid is om zulke mensen te hebben. “Het probleem is dat het vooral om vrijwilligersfuncties gaat. We hebben al veel mensen opgeleid. Slechts enkelen lukt het om een betaalde baan te vinden.” Heijdenrijk benadrukt dat de gezondheidsvoorlichters niet alleen worden gebruikt om informatie te zenden, maar ook om het op te halen. Zij weten naar welke personen wordt geluisterd in een gemeenschap. Bijvoorbeeld personen in de moskee. Dus als er weer een grote campagne wordt voorbereid om mensen in te lichten over maatregelen tegen een virus, kunnen deze sleutelpersonen aangeven wie je moet benaderen. “Die wetenschap kunnen we dan gebruiken om de zorg ook passend te maken voor kwetsbare groepen.” Elke GGD-regio heeft inmiddels op wijkniveau contact via lokale organisaties met doelgroepen waar de vaccinatiegraad achterblijft, aldus woordvoerder Jacqueline Toonen. Op deze wijze wordt nu voorlichting gegeven. Het fijnmazige vaccineren zet de GGD sinds de zomer voort in wijken waar de vaccinatiegraad achterblijft. “Daar zien wij dat de vaccinatiegraad blijft toenemen.” Op de suggestie van Meral om een nieuwe functie te creëren voor structurele voorlichting in kwetsbare wijken zegt Toonen: “Zo’n uitbreiding is uiteindelijke een keuze die de politiek moet maken. Onze middelen zijn op dit moment beperkt.”