Tientallen sms’jes en dan stond de mobiele telefoon vol. Dat is de reden dat premier Rutte de afgelopen jaren vaak zijn sms’jes wiste op zijn oude Nokia-telefoon. Naar eigen zeggen heeft hij echter “nooit bewust” belangrijke zaken achtergehouden. Volgens de Open State Foundation mag het niet wat Rutte heeft gedaan, zelf denkt hij er dus anders over. Is er sprake van een grijs gebied? Laten we kijken naar de wetgeving. De werkwijze van de premier kwam naar voren in een rechtszaak die de Volkskrant had aangespannen. Volgens zijn advocaat deed Rutte de afgelopen jaren aan “realtime-archivering” door direct zelf te bepalen of een sms-bericht moest worden bewaard of vernietigd. Zaken die hij belangrijk vond, stuurde hij door naar ambtenaren om te archiveren. Inmiddels maakt de premier gebruik van een smartphone met meer opslagruimte. In 2019 werd in een uitspraak van de Raad van State besloten dat WhatsApp- en sms-berichten op zowel zakelijke als privételefoons van bestuurders en ambtenaren onder de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) vallen, als deze in het kader van het werk zijn verstuurd. Zulke berichten kunnen dus onderdeel uitmaken van de informatie die naar buiten komt bij een Wob-verzoek. Maar die berichten kunnen niet worden opgevraagd als ze niet worden opgeslagen, dus kregen in 2020 alle overheidsfunctionarissen een handreiking over het bewaren van chatberichten. Daarin wordt benadrukt dat het gebruik van berichtenapps voor bestuurlijke zaken wordt ontraden en voor formeel zakelijke communicatie zoveel mogelijk moet worden beperkt. De berichten die toch worden verstuurd en ontvangen, worden periodiek geordend. Berichten die in het archief terecht moeten komen, worden handmatig verstuurd en veiliggesteld. Maar welke berichten moeten dan in het archief terechtkomen? In de handreiking staat dit plaatje ter uitleg: Niet alle berichten hoeven dus te worden bewaard. En daar kom je in een grijs gebied terecht. “Er valt helaas geen omschrijving op microniveau te geven welke berichten er precies voor bewaring in aanmerking komen; deze inschatting is aan de deelnemers aan het gesprek”, is te lezen. “De richtlijn op het ministerie is: alles wat inhoudelijk is moet bewaard worden. Ik heb naar mijn mening conform de afspraken gehandeld”, zei Rutte eerder vandaag. “Je kan op dit moment niet zeggen of Rutte zich wel of niet aan de regels heeft gehouden. Als je naar de richtlijnen kijkt, lijkt het erop dat het kon wat Rutte deed. Maar logischerwijs zijn daar nog vragen over. De Kamer wil meer weten en politici van de oppositie willen opheldering. Er is snel een debat met Rutte waarin hij uitleg kan geven.” Volgens hoogleraar staatsrecht Paul Bovend’eert is er eigenlijk helemaal geen sprake van een grijs gebied. “Het is niet een puur subjectieve aangelegenheid: je kan als politicus inschatten of de inhoud van een bericht zakelijk is of niet. Dat is goed en objectief af te bakenen. Gaat het over een subsidie verlenen? Zakelijk. Theaterstuk? Niet zakelijk.” Volgens de Volkskrant zat bij de ter beschikking gestelde berichten bijvoorbeeld niet de sms die de Amsterdamse burgemeester Halsema op 1 juni 2020 om 20.30 uur naar de premier stuurde vanwege problemen bij een grote demonstratie. “Dat bericht had volgens de regels niet verwijderd mogen worden”, zegt Bovend’eert. Volgens Rutte is het niet zeker of de sms wel is verwijderd, de sms kan ook in de zoekopdracht voor de Volkskrant niet naar boven zijn gekomen. Hij zegt dat dat nu wordt uitgezocht. Het verwijderen van sms’jes op deze manier is niet goed voor het vertrouwen van de burger in de politiek, zegt Serv Wiemers, directeur van de Open State Foundation (OSF). “Er zijn juist duidelijke afspraken gemaakt dat er een open bestuurscultuur moet komen. Met zo eigenhandig sms’jes deleten, laat je zien dat je die openheid niet serieus neemt.” Volgens Wiemers geeft de handeling van Rutte een “volstrekt verkeerd signaal”. “Je ziet dat de overheid erg worstelt met openheid van informatie, een Wob-verzoek wordt gemiddeld pas na 161 dagen beantwoord. Daarom is er juist een signaal vanuit de top nodig om te laten zien dat die openheid serieus genomen wordt.” Door een gesloten bestuurscultuur is het vertrouwen van de burger in de politiek gedaald, gaat Wiemers verder. “De maatschappij wordt beter als informatie openbaar is en burgers kunnen meekijken en meedenken.”