Zuid-Afrika houdt twee subtypes van de omikronvariant scherp in de gaten. De varianten met de namen BA.4 en BA.5 lijken in Zuid-Afrika de volgende coronagolf in gang te hebben gezet. Gisteren werden er ruim 9000 nieuwe besmettingen geregistreerd. Een paar weken terug lag dit nog onder de 1000. Ook klimt het percentage positieve testen. Van alle virusmonsters die worden onderzocht is ruim 26 procent positief. De stijging zou veroorzaakt worden door twee nieuwe subtypes van de omikronvariant van het coronavirus, die ze BA.4 en BA.5 noemen. “Het gaat nog steeds om het omikronvirus maar met nieuwe mutaties,” legt viroloog Wolfgang Preiser van de Universiteit van Stellenbosch uit. Opvallend, zegt Preiser. “Vorige varianten leken uit het niets te komen, maar BA.4 en BA.5 komen dus voort uit omikron.” Er lijkt nu dus geen nieuwe variant nodig om een golf in gang te brengen, tweet ook viroloog Tulio de Oliveira, die in november in Zuid-Afrika het bestaan van omikron wereldkundig maakte. “Wees waakzaam”, reageert hoogleraar virologie Marion Koopmans van het Erasmus MC op de berichten uit Zuid-Afrika. Een van de nieuwe omikron-varianten wordt ook al in Nederland gezien, zegt Koopmans. “Maar de vraag is of ze hier net zoveel ruimte krijgen als in Zuid-Afrika, want wij hebben de boostercampagne gehad. Toch is dit wel de reden dat ik zeg: we moeten plannen maken voor eventuele nieuwe golven.” “De grote vraag is nu hoe ziekmakend die varianten zijn. We moeten de komende weken zien hoe het in de ziekenhuizen daar gaat, maar de eerste aanwijzingen suggereren dat de ziekmakendheid niet echt afwijkt van de eerste twee omikron-varianten BA.1 en BA.2 – die wij hier ook hebben gehad. Wel is er een kleine studie die laat zien dat de antistoffen die mensen hebben aangemaakt na vaccinatie en na een besmetting met de eerste omikron-variant minder goed beschermen tegen deze nieuwe subtypes van omikron. Zulke studies willen wij ook hier in Rotterdam uitvoeren.” Ruim vijftig procent van de besmettingen in Zuid-Afrika betreft nu de subtypes. BA.4 en BA.5 lijken dus te domineren. Toch kunnen percentages een vertekend beeld geven, zegt Preiser. “Omdat we nu met ons onderzoek inzoomen op brandhaarden en bepaalde dichtbevolkte delen van het land. Het is dus niet per se representatief voor heel Zuid-Afrika.” Inzoomen en snel informatie delen. Dat is was de wetenschappers in Zuid-Afrika continu doen. Professor Preiser en viroloog De Oliveira maken deel uit van een netwerk van onderzoeksorganisaties, laboratoria en universiteiten in Zuid-Afrika die varianten in kaart brengen en in de gaten houden. Het land pikte eerder als eerste de betavariant en dus ook omikron op. Preiser: “We hebben minder testcapaciteit dan westerse landen maar als we iets zien dat afwijkt deelt ons netwerk snel de testresultaten en gaan we kijken of we die afwijkingen ook elders op kunnen pikken.” Wetenschappers in Zuid-Afrika proberen nu ook in kaart te brengen hoe deze subtypes zich verspreiden, of ze besmettelijker en ziekmakender zijn en of bestaande vaccines goed werken. Het is nog heel vroeg en veel is speculatie. Maar de subtypes lijken net iets besmettelijker en er is vroeg bewijs dat je ook als je antistoffen hebt, door een eerdere besmetting of vaccinatie, het subtype alsnog kan krijgen. “De eerste onderzoeken wijzen erop dat de subtypes makkelijker de afweer ontduiken,” zegt Preiser. Het is afwachten wat dit voor Zuid-Afrika betekent. In Zuid-Afrika ligt de vaccinatiegraad zeer laag: op 31 procent. Wel hebben heel veel Zuid-Afrikanen, volgens onderzoeken maar liefst tachtig procent, al corona gehad en zo antistoffen opgebouwd. Ziekmakender dan de originele omikron lijken de subtypes vooralsnog niet. Er worden geen nieuwe symptomen waargenomen. Wel gaat het aantal ziekenhuisopnames omhoog. “Meer besmettingen vertalen zich altijd in meer ziekenhuisopnames en meer sterfgevallen, dat betekent niet dat je er ernstiger ziek van wordt”, zegt Preiser. “Geen paniek,” schrijft viroloog De Oliveira over BA.4 en BA.5 op Twitter. Zijn nieuws over omikron zorgde er in november voor dat veel landen de deur voor Zuid-Afrika dicht gooiden. Dat was een grote klap voor het toerisme. De wetenschappers voelden dat het land werd gestraft voor hun hoogwaardige onderzoek. Dus benadrukken de virologen nu ook dat ze heel veel nog niet weten. En het niet slecht hoeft uit te pakken. Preiser hoopt dat deze nieuwe ontwikkeling met subtypes wellicht het ‘begin is van de toekomst’. “Het kan zijn dat omikron altijd bij ons blijft en verandert zodat het ons opnieuw kan besmetten. Dat kan betekenen dat we moeten blijven boosteren en het vaccin aan moeten blijven passen. Ik heb nog steeds enige hoop dat we toegaan naar een endemisch virus dat ons een paar dagen ziek maakt en niet ernstig ziekmakend is.”