De eerste week van het nieuwe jaar is het in bijna heel Europa extreem warm. Werd een groot deel van de VS rond de Kerstdagen getroffen door uitzonderlijke winterkou, nu zijn aan de andere kant van de oceaan in veel Europese landen warmterecords gebroken. Records op zich zijn niet uitzonderlijk, maar doorgaans gaat het om tienden van graden. Deze week zijn op sommige plekken records verpulverd met meerdere hele graden. Temperaturen van 10 tot bijna 20 graden boven het langjarige gemiddelde leidden ertoe dat deze week duizenden records gebroken werden. Het roept de vraag op of de weerfenomenen in de VS en Europa iets met elkaar te maken hebben, en welke rol klimaatverandering speelt. Een ding is zeker, zegt Peter Siegmund van het KNMI: “De wind speelt bij beide een doorslaggevende rol. In de VS kwam de wind uit het koude Noordpoolgebied, bij ons kwam de wind uit het warme zuidwesten.” De kou in de VS had in vroeger tijden nog extremer kunnen zijn, zegt Siegmund. De Noordpool is sinds het begin van de metingen namelijk relatief het sterkst opgewarmd. Daar komt bij dat van alle seizoenen juist de winter in het Noordpoolgebied het snelst warmer wordt. Door dezelfde oorzaak warmen bij ons de koudste dagen van de winter meer op dan de gemiddelde wintertemperatuur. Dat er op dit moment zoveel warmterecords worden gebroken in Europa hangt voor een deel samen met klimaatverandering, en voor een deel met toeval. Het noordelijk halfrond is sinds begin vorige eeuw gemiddeld anderhalve graad warmer geworden. Lokale weersomstandigheden kunnen er daarnaast nog een flinke schep bovenop doen. Zo waaide er deze week in de Alpen een föhn-wind, een luchtstroom die extra warmte met zich meebrengt. Klimaatwetenschappers en meteorologen over de hele wereld spreken hun verbazing uit over de hoge temperaturen. In sommige landen waren de temperaturen vergelijkbaar met die in de zomermaanden. Maar een link met de kou in de VS lijkt er niet te zijn. “Ik acht het niet waarschijnlijk dat die weerfenomenen samenhangen”, zegt Siegmund. Volgens NOS-weerman Marco Verhoef houdt het relatief warme weer in Europa voorlopig aan. Maar niet overal, want in Scandinavië en zeker ook in Moskou is het juist koud. In de Russische hoofdstad kan het komend weekend -20 graden worden. In West-Europa wordt het weekend volgens Verhoef wel even iets minder warm, maar daarna is er opnieuw een stevige zuidwestenwind die zeker tot volgende week vrijdag voor hoge temperaturen zorgt. Sowieso worden winters in Europa steeds korter, zegt Siegmund. “Elk jaar gaat er bijna een dag af van de winter.” De herfst eindigt iets later en het voorjaar begint eerder. De tijd die er aan het eind van de winter af gaat is overigens gemiddeld groter dan aan het begin. Dat komt door de zon, die in maart al meer kracht heeft dan in het najaar. Zeker in sneeuwgebieden is de impact van de zon groot. Zodra de sneeuw verdwenen is, warmt de lucht erboven nog sneller op, omdat het zonlicht niet langer door de witte sneeuw wordt weerkaatst. Het leidt ertoe dat skigebieden steeds hoger in de bergen komen te liggen. Siegmund: “Omdat een berg een beetje een piramidevorm heeft, worden skigebieden relatief snel kleiner. Het gebied tussen bijvoorbeeld 1000 en 1100 meter hoogte is nou eenmaal veel groter dan het gebied tussen 1500 en 1600 hoogte.” Eerder deze week werden in het noorden van Zwitserland temperaturen van boven de 20 graden gemeten. Komend weekend kan een storing in de Alpen voor sneeuw zorgen. Daardoor zal de sneeuwgrens dalen tot ongeveer 1200 meter, denkt Marco Verhoef. “Maar voor sneeuwpistes in de dalen zal het drama van te weinig sneeuw voorlopig blijven bestaan.” Ook in Nederland blijft het voorlopig veel te zacht voor de tijd van het jaar. In ons land komt de wind steeds minder vaak uit het noordoosten, doorgaans de oorzaak van kou in Nederland. In plaats daarvan waait de wind vaker uit het westen. Dit komt doordat het drukverschil tussen de subtropen en het noordpoolgebied steeds groter wordt. Hoe dat komt, is klimaatwetenschappers nog niet duidelijk. Wel leidt het ertoe dat de winters in West-Europa steeds natter worden, met meer regen en minder sneeuw.