Mensen met problematische schulden moeten sneller worden geholpen en de zekerheid krijgen dat ze zonder schulden opnieuw kunnen beginnen. Daarbij moeten ze hulp krijgen van gemeenten en kunnen rekenen op nazorg, zodat ze niet opnieuw in de problemen komen. Dat is de kern van het advies Van schuld naar schone lei, dat de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) vandaag aanbiedt aan minister Schouten voor Armoedebeleid. Gemeenten krijgen in deze visie een sleutelrol: die moeten schuldeisers afkopen en een betalingsregeling afspreken met inwoners die zwaar in de financiële problemen zijn gekomen. Het idee is dat zij in drie jaar van al hun schulden af zijn. In Nederland hebben ruim 600.000 huishoudens problematische schulden. De maatschappelijke kosten daarvan worden geschat op 15 tot 17 miljard euro per jaar. Als mensen de gemeente niet kunnen terugbetalen zou het Rijk moeten bijspringen door middel van een soort nationaal schuldfonds, waarmee het garant kan staan voor de gemeenten. Hoe dat eruit moet zien wordt niet helemaal duidelijk, maar de raad schrijft wel uitdrukkelijk dat het geen pardonregeling is: de schuld wordt opgekocht, maar niet zomaar kwijtgescholden. Er zijn in verschillende gemeenten al experimenten met manieren van aflossen, daar zouden er meer van moeten komen, “met financiële rugdekking waar dit nodig is”. In Nederland zijn naar schatting van het Sociaal en Cultureel Planbureau en het Nibud 1,4 miljoen huishoudens met risicovolle schulden of betalingsproblemen. Dat betekent dat ze vaak rood staan, veel aanmaningen krijgen of meer dan drie rekeningen niet betaald hebben, waarvan ten minste een voor de huur, de hypotheek, energierekening of zorgverzekering. Binnen de groep risicovolle schuldenaren worden er zo’n 614.000 aangemerkt als ‘problematisch’: hun schulden zijn zo hoog dat er niet meer op eigen kracht vanaf komen. Omdat schulden als onderhandse leningen en veel consumptieve kredieten niet worden geregistreerd is het werkelijk aantal waarschijnlijk hoger. Bijna drie miljoen huishoudens houden met moeite het hoofd boven water. De vrees bestaat dat die door de hoge inflatie en de sterk gestegen energieprijzen ook in de schulden zullen belanden. De RVS pleit ook voor snellere signalering en preventie, bijvoorbeeld door het opzetten van een centraal schuldenregister. Daarin kunnen mensen net als bijvoorbeeld bij hun pensioen inzicht krijgen in hun eigen situatie, en als ze daar toestemming voor geven kunnen hulpverleners ook meekijken. Signalen dat iemand in de problemen komt zijn bijvoorbeeld het niet meer betalen van de zorgpremie, het openstaan van meerdere boetes of het ontbreken van een vast woonadres. “We laten mensen nu veel te lang aanmodderen”, zegt voorzitter Jet Bussemaker van de raad in het NOS Radio 1 Journaal. “Als je een keer die schulden hebt moet er een regeling komen, zodat er weer perspectief komt. Als mensen weer perspectief krijgen, is dat ook beter voor de samenleving.” Wat de raad betreft neemt de overheid het initiatief met nieuwe wetgeving. “De zorg voor inwoners in kwetsbare omstandigheden moet voorrang krijgen boven de angst voor individuele fraude”, aldus de RVS, een verwijzing naar de kinderopvangtoeslagaffaire waarin mensen diep in de schulden raakten omdat ze ten onrechte hoge bedragen moesten terugbetalen aan de fiscus. “Met name de nationale overheid kan echt nog een been bijtrekken als het gaat om schuldenbestrijding”, zegt Bussemaker. Lector schulden en incasso Nadja Jungmann van de Hogeschool Utrecht vindt het advies eigenlijk nog niet ver genoeg gaan. Ze wijst erop dat vijf van de zes huishoudens met problematische schulden niet in beeld zijn bij de instanties. Zij melden zich niet als ze er niet meer uitkomen, omdat ze zich schamen voor hun situatie of geen enkel vertrouwen in de overheid hebben. “Ik wil de raad en de minister uitnodigen om na te denken of de aanpak niet nog breder moet”, aldus Jungmann in het NOS Radio 1 Journaal. “Wat gaat maken dat mensen die in een uitzichtloze situatie zitten toch worden bereikt?”