De provinciale politiek is misschien nog nooit zo belangrijk geweest als nu. Het kabinet heeft zijn toekomst grotendeels afhankelijk gemaakt van de coalitiegesprekken die in de provincies op gang komen. Vooral de besluiten die aan de onderhandelingstafels genomen worden over stikstof zijn leidend. CDA-leider Hoekstra, die bij de provinciale verkiezingen zijn achterban massaal zag overlopen naar de BoerBurgerBeweging, heeft van zijn coalitiegenoten ruimte gekregen om af te wachten wat er in de provincies gebeurt. Als de uitkomsten tegen de zomer duidelijk zijn wil het CDA heronderhandelen over onderdelen van het regeerakkoord. BBB is zoals bekend de grote winnaar van de Statenverkiezingen. Die partij heeft uitgesproken standpunten over stikstof, waaronder geen gedwongen uitkoop van boeren en het van tafel halen van de deadline van 2030. Het zijn breekpunten in de onderhandelingen in de twaalf provincies. Daar komen, drie weken na de verkiezingen, langzaam maar zeker de eerste formaties op gang. De afgelopen tijd is er onder leiding van verkenners vooral gekeken welke coalities haalbaar zijn. BBB heeft als grootste partij (of ex-aequo met een andere partij) de belangrijkste stem in hoe het verder gaat. Tijd voor een eerste tussenstand. In Friesland zijn de partijen het verst gevorderd: de BBB gaat onder leiding van formateur Oebele Brouwer, burgemeester van Achtkarspelen, onderhandelen met de PvdA, CDA en de ChristenUnie, samen goed voor een meerderheid van 25 zetels (op 43). Op het eerste gezicht is dat niet de meest logische samenwerking, omdat BBB en PvdA in ieder geval landelijk verschillend denken over het stikstofprobleem. Woensdag is in de Friese Staten een pittig debat gevoerd, waarbij vooral de PvdA onder vuur lag. Want hoeveel blijft er over van de groene ambities van de PvdA in een coalitie met de BBB? PvdA-fractievoorzitter Edou Hamstra wijst de kritiek van de hand en vindt dat recht moet worden gedaan aan de verkiezingsuitslag: de PvdA is met 5 zetels de tweede partij van Friesland. Ze heeft ook een klik met leeftijdgenoot en BBB-lijsttrekker Abel Kooistra (beiden zijn 28 jaar) en verwacht dat ze elkaar wel kunnen vinden. Ook in Zeeland wordt het formatieproces opgestart. De onderhandelingen beginnen na Pasen. Oud-burgemeester Gerard Rabelink kan als formateur aan de slag met het vormen van een coalitie van BBB met CDA, VVD en SGP, in overeenstemming met het advies dat hij als verkenner had afgeleverd. Samen hebben de partijen 23 van de 39 zetels in Provinciale Staten. BBB zegt dat de beoogde coalitiepartijen zijn gekozen vanwege “het groot aantal raakvlakken”. BBB zal twee gedeputeerden leveren, de andere partijen ieder één. In Gelderland heeft verkenner Gert Jan van Noort geen duidelijke conclusie kunnen trekken. Hij adviseert om een ‘motorblok’ te vormen van BBB, VVD en het CDA. Die moeten eerst met elkaar om tafel, daarna volgen gesprekken met de SGP, de ChristenUnie, JA21 en de PvdA. Omdat de PvdA niet zonder GroenLinks de coalitie in wil, wordt ook die partij uitgenodigd in een tussenronde. Oud-minister Ank Bijleveld gaat die gesprekken leiden in de hoop een voorkeurscoalitie te kunnen presenteren. De BBB gaf eerder aan een voorkeur te hebben voor een coalitie met de VVD, CDA, SGP en JA21, maar gaat nu mee in het advies van de verkenner. Daardoor sluiten dus de ChristenUnie, PvdA en GroenLinks aan voor de volgende ronde. BBB wil in Flevoland graag verder met VVD, ChristenUnie, SGP en PVV. Het advies van verkenners Van Maaren en Sietsema was om ook JA21 erbij te halen, maar dat ziet BBB niet zitten. Tijdens een Statenvergadering woensdagavond werden de verkenners benoemd tot informateurs. Zij hebben de opdracht gekregen om ‘programmatische verschillen’ tussen de vijf partijen in kaart te brengen en te onderzoeken hoe ze overbrugd kunnen worden. Landelijk partijvoorzitter Ankie van Tatenhove van de ChristenUnie is kritisch en vindt het ‘niet geloofwaardig’ als haar partij in een bestuur stapt met de PVV. De Flevolandse fractie wil de deur echter openhouden. Fractievoorzitter Harold Hofstra noemt een eventuele coalitie samen met de PVV lastig, maar wil het eerste gesprek niet uit de weg gaan. Eind maart adviseerde verkenner Fred Teeven (VVD) de partijen in Zuid-Holland al twee informateurs aan te stellen voor één van de twee meest kansrijke coalities met beide een meerderheid van 30 op 55 zetels: BBB-VVD-CDA met ofwel GroenLinks en PvdA, ofwel met JA21, PVV en SGP. Zijn advies was om de informateurs zich in de volgende ronde te laten richten op de eerste optie. Mede gelet op de inhoud en de onderlinge relaties zou dat de meeste kans bieden op een stabiele meerderheid. Maar de fractievoorzitters zijn er nog steeds niet uit hoe het verder moet. Daarover wordt al ruim een week niet overlegd. Misschien intern, maar er worden naar buiten geen nadere mededelingen over gedaan. In de provincie Utrecht presenteerde verkenner Danny de Vries (burgemeester van Oudewater) vanmiddag zijn rapport. Hij ziet de grootste kansen voor een coalitie van BBB, GroenLinks, VVD en PvdA. Samen hebben ze 23 van de 49 zetels. Om tot een meerderheid te komen moeten hier nog twee zetels bij, dus minstens één partij. De Vries adviseert dat BBB en VVD (die houden elkaar vast) en GroenLinks en PvdA (houden elkaar ook vast) allebei een partij meenemen. De beoogde coalitie heeft dan zes partijen. Verkenner Ankie Broekers-Knol (oud-staatssecretaris voor de VVD) bracht woensdag haar advies uit voor Noord-Holland: een coalitie van BBB, VVD, GroenLinks en PvdA. De partijen BBB, PvdA en VVD willen sowieso het gesprek aangaan. GroenLinks gaat dit eerst in de fractie bespreken. Als het lukt, ontstaat een bestuur van de vier grootste partijen met een stevige meerderheid van 30 zetels op een totaal van 55. Zonder GroenLinks komen de andere drie slechts op 23. Van de overige provincies valt nog niet te zeggen welke kant het opgaat. De verkenners in Limburg en Drenthe komen morgen met hun adviezen. In Drenthe zijn verschillende gespreksrondes geweest onder leiding van verkenner Astrid Nienhuis. Ze wil niet vooruitlopen op haar advies maar, zegt ze, “de gesprekken waren in ieder geval voldoende om een beeld te krijgen van hoe iedereen erin staat.” Een coalitie van BBB, VVD en CDA zou al een meerderheid halen, maar BBB-leider Gert-Jan Schuinder ziet graag een bredere coalitie. In het duidingsdebat in het Drentse parlement zei hij: “Terwijl ze in Den Haag aan het nadenken zijn hoe het anders moet, en om de hete brij heen draaien, gaan wij laten zien hoe het anders kan.” Het rapport van de verkenner in Noord-Brabant wordt op Paasmaandag verwacht. In Overijssel, waar BBB maar liefst 17 van de 47 zetels behaalde, zijn ze pas vorige week vrijdag begonnen met de verkenning van de mogelijkheden. Komend weekend volgt een tweede gespreksronde. De planning is dat het verslag van de twee verkenners op 19 april besproken wordt in een debat in de Staten. Ook van Groningen is nog niet bekend welke kant het opgaat. Verkenner Ard van der Tuuk (PvdA-burgemeester van Westerkwartier) praat sinds eind maart met de partijen, maar wat daaruit gaat komen is nog onduidelijk. BBB-lijsttrekker Gouke Moes wilde in het duidingsdebat in de Provinciale Staten ook geen richting aangeven: “Nee, we gaan niet rechts of links. We willen de echte problemen van mensen nou eens gaan oplossen. Dat is wat nodig is. We denken niet in hokjes, vakjes of modellen.” Met medewerking van de Statenverslaggevers van de regionale omroepen