Ondernemen draait om winst maken voor de aandeelhouders. Of toch niet? De oprichter van miljardenbedrijf Patagonia liet vandaag zien dat het ook anders kan. De winst gaat voortaan naar het goede doel. “Dat is historisch, maar niet uniek”, zegt Kees Klomp, lector betekeniseconomie aan de Hogeschool Rotterdam. Ook in Nederland zijn er bedrijven waar de winst volledig naar goede doelen gaat. De droom van Willem Pronk begon 22 jaar geleden met een tankstation in Gouda. De ondernemer wilde goede doelen helpen, zonder daar zelf rijker te worden. Dus stelde hij een loods beschikbaar aan hulporganisaties om spullen op te slaan. Schoolmeubilair voor arme landen of hulpgoederen voor Oekraïne. “Maar aan een loods zitten ook kosten. Hypotheek, gemeentelijke belastingen. Ik moest ergens geld vandaan halen om dat te betalen”, zegt Pronk. Dus zette hij een tankstation op naast de loods. Met de opbrengsten bekostigt hij de gratis opslag voor de goede doelen. “En ook de uren die we gratis ter beschikken stellen om bijvoorbeeld transporten te regelen.” Het Goudse tankstation De Baanderij is niet de enige goede-doelenpomp. In Amsterdam kunnen automobilisten sinds 2000 terecht bij de Kriterion Studentenpomp. Met de opbrengst kunnen de werkstudenten hun studie bekostigen. Pronk deed het idee op in de Verenigde Staten waar hij een benzinepomp van het Leger des Heils zag. “Het idee van sociaal ondernemen komt daar vandaan”, zegt ook lector Klomp. “Het eerste voorbeeld dat ik ken is de New Yorkse bakkerij van Bernie Glassman die in de jaren 80 werd opgericht om daklozen aan het werk te krijgen. Het draaide daar niet om zoveel mogelijk winst, maar om zakelijk verantwoord zo min mogelijk winst te maken.” De tankstations zijn vroege voorbeelden in Nederland. “De laatste tien jaar is het aantal sociale ondernemingen echt toegenomen”, zegt Klomp. In 2015 telde Nederland tussen de 5000 en 6000 sociale ondernemingen, blijkt uit cijfers van consultancybureau McKinsey. Vijf jaar eerder waren dat er ruim 2000 minder. Klomp: “De crisis vanaf 2008 is een belangrijke motivator geweest. Meer mensen zijn gaan nadenken over de vraag: waartoe zijn bedrijven op aarde?” Ook in andere Europese landen zijn de sociale ondernemingen in opkomst. Uit een Europese vergelijking blijkt dat met name Italië, Hongarije en Frankrijk er relatief veel tellen. Sommige van deze sociale bedrijven groeien uit tot ondernemingen van formaat. “Bekende Nederlandse voorbeelden zijn smartphonemaker FairPhone, restaurant The Colour Kitchen en fietsenfabrikant Roetz”, zegt Klomp. Al deze bedrijven zien winst niet als doel maar als middel. Maar een bedrijf van het formaat van Patagonia (100 miljoen euro winst per jaar) dat de gehele winst aan een goed doel geeft? Klomp: “Dat is wel heel bijzonder, het geeft filantropie een volstrekt nieuwe betekenis.”