Nederland scoort dit jaar minder goed wat betreft persvrijheid dan naburige landen als België, Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. Dat blijkt uit de jaarlijkse internationale persvrijheidsindex van Verslaggevers Zonder Grenzen (VZG), die dit jaar via een aangepaste methodiek is opgesteld. Nederland staat op plaats 28 van in totaal 180 landen. Ook de Scandinavische landen en bijvoorbeeld Nieuw-Zeeland en Costa Rica doen het beter dan Nederland op de nieuwe lijst. De lijst wordt aangevoerd door Noorwegen. Onderaan staan dictaturen en autocratiën als Noord-Korea, Eritrea, Iran, China, Egypte, Cuba en Vietnam. Om de persvrijheid in een land te bepalen, kijken de onderzoekers naar allerlei factoren. Die zijn dit jaar onderverdeeld in vijf categorieën. Het gaat dan bijvoorbeeld om veiligheid, wetgevingskader en politiek. Zo wordt gekeken in hoeverre journalisten hun werk kunnen doen, zonder dat er druk op hen wordt uitgeoefend door politici. Ook onderzoekt de organisatie in hoeverre er censuur is in een land en of journalisten bijvoorbeeld veilig kunnen werken. De ranglijst wordt gemaakt op basis van een vragenlijst die aan journalisten en ook aan onder anderen juristen wordt voorgelegd. Het is niet de eerste keer dat VZG de persvrijheidsindex publiceert. Voorgaande jaren scoorde Nederland beter. Zo stond Nederland drie keer op plaats twee, onder Finland. Na 2018 daalde Nederland ieder jaar structureel één plek. Vorig jaar eindigde Nederland op plaats zes. Dat Nederland lager staat op de nieuwe ranglijst komt mede doordat de opstellers de methodiek achter de index hebben aangepast. Bij voorgaande edities werd gekeken naar zeven categorieën. Meer gewicht wordt nu gegeven aan de categorie veiligheid van journalisten. Vooral in die categorie scoort Nederland dit jaar laag. Binnen het berekenen van de veiligheidsscore tellen moorden op journalisten nu ook mee, en relatief een stuk zwaarder dan ontvoeringen van journalisten of gevangenisstraffen. VZG ziet de moord op Peter R. de Vries, die de vertrouwenspersoon was van de kroongetuige in het proces tegen Ridouan Taghi, in dat verband. Dat lijkt een belangrijke verklaring voor het zakken van Nederland op de ranglijst. In Griekenland werd met Giorgios Karaivaz ook een journalist vermoord, met als gevolg een flinke daling op de ranglijst. Griekenland staat nu als laagste EU-land op de ranglijst. In het radioprogramma Spraakmakers op NPO Radio 1 reageerde NOS-hoofdredacteur en voorzitter van het Nederlands Genootschap van Hoofdredacteuren Marcel Gelauff op het rapport: “Nederland zou zich diep moeten schamen. We zijn omlaag gekukeld in de ranglijst en er is alle reden om daarbij stil te staan. De persvrijheid staat op alle mogelijke manieren onder druk en dat is een sluipend proces. Op sociale media, op straat, in hoe journalisten bejegend en geframed worden. Ze worden uitgescholden en gedrag van journalisten wordt gecriminaliseerd door woorden als ‘leugenaars’ en ‘oplichters’ te gebruiken. Het lijkt gewoon te worden om zo over journalistiek te praten. Dat zien we bij reacties van het publiek op de NOS ook, waar termen als fake news gebruikt worden. Maar die verzinnen ze niet zelf, het zijn termen die door een aantal politieke partijen gebruikt worden. De politiek heeft een grote verantwoordelijkheid om de journalistiek te steunen.” Hij is ook kritisch op het gebrek aan transparantie door de overheid: “Beleidsmakers worden afgeschermd door legers voorlichters, primeurs worden kapotgemaakt, er wordt gelogen. Dat doet iets met informatievoorziening naar het publiek.” Het Nederlandse Free Press Unlimited ziet een duidelijk aantal voorbeelden in het afgelopen jaar waarbij de persveiligheid in het geding was. Zo werd in Gelderland een fotograaf in zijn auto omgeduwd door een shovel en kreeg een Groningse journalist een brandbom door zijn brievenbus. Journalistenvakbond NVJ herkent dit patroon. De vakbond stelt dat het aantal ernstige incidenten met journalisten de afgelopen twee jaar enorm is gestegen. “Het klimaat is snel achteruitgegaan”, zegt Paul Teixeira, die zich bezighoudt met het thema veiligheid. Hij ziet dat er met name door de coronacrisis meer polarisatie en agressie is tegen journalisten. “De lontjes zijn korter.” Ook VZG ziet een verband met de coronacrisis. Volgens VZG werden journalisten door demonstranten tegen de coronamaatregelen ten onrechte vereenzelvigd met de overheid, wat leidde tot aanvallen op journalisten. Dat is een verschijnsel dat in meerdere Europese landen speelde, zoals in Duitsland, Frankrijk en Italië. Vorige maand publiceerde Free Press Unlimited al een rapport waaruit bleek dat de veiligheid van journalisten in Nederland afkalft. Specifieke groepen lopen meer risico, zoals freelancers, vrouwelijke journalisten en journalisten die schrijven over de georganiseerde misdaad. Free Press Unlimited noemt als voorbeeld het Marengo-proces, dat draait om de criminele organisatie van Ridouan Taghi. Ook het besluit van de NOS om de logo’s van busjes te verwijderen, ziet Free Press Unlimited als casus waarbij de veiligheid van journalisten onder druk stond. VZG noemt ook enkele andere zorgelijke ontwikkelingen over persvrijheid. De overheid doet er vaak lang over om informatie vrij te geven die journalisten opvragen, of geeft foutieve of incomplete informatie. Daarnaast signaleert VZG zorgen over of de regionale journalistiek overeind blijft en over het feit dat bijna alle kranten in handen zijn van twee grote uitgeverijen: DPG en Mediahuis.