Polen mag onder voorwaarden gebruik maken van bijna 36 miljard euro uit het coronaherstelfonds. Dat maakte de Europese Commissie vandaag bekend. Het besluit is zeer omstreden omdat Polen volgens critici nog lang niet voldoet aan de Europese rechtstaateisen. Dat komt vooral door de tuchtkamer die rechters uit hun functie kan zetten. Omdat de leden van de tuchtkamer zijn aangewezen door de regering, is de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht, een wezenlijk onderdeel van de rechtstaat, in het geding. Al meer dan een jaar lang zitten de Commissie en Polen in een patstelling over de onafhankelijkheid van rechters. Zo kent Polen een zogenoemde tuchtkamer die rechters die kritisch zijn over de regering en de hervormingen uit hun functie kan zetten. Rechters in deze tuchtkamer zijn aangewezen door de Poolse regering. Vorig jaar juli oordeelde ook het Europese hof van justitie dat deze tuchtkamer opgedoekt moet worden. Zolang dat niet gebeurd is, moet Polen elke dag 1 miljoen euro aan Brussel betalen. De omstreden tuchtkamer is een belangrijke reden waarom Polen nog geen geld uit het coronaherstelfonds heeft gekregen. Daar komt dus nu verandering in. Polen moet voor het zover is wel aan meerdere voorwaarden voldoen. Zo moeten onder andere rechters die eerder ontslagen zijn hun baan terugkrijgen en moet de tuchtkamer voor eens en altijd worden opgeheven. Het Poolse parlement stemde vorige week voor afschaffing van de tuchtkamer. Maar volgens de oppositie is die afschaffing slechts cosmetisch. Voor de commissie is de afschaffing van de tuchtkamer reden om het coronaherstelplan van Polen toch goed te keuren. Maar er zou zeker ook meespelen dat Polen miljoenen vluchtelingen uit Oekraïne opvangt. Bovendien zou de commissie Polen binnenboord willen houden om Hongarije te isoleren. Tot voor de oorlog in Oekraïne steunden Polen en Hongarije elkaar door dik en dun in hun vezet tegen Brusselse plannen. De oorlog in Oekraïne drijft ze uit elkaar: Polen is een van de landen die het felst tegen Rusland zijn; Hongarije wil juist zoveel mogelijk de banden met Moskou goed houden. Voor de Poolse regering komen de Europese miljarden heel gelegen. Het land heeft veel vluchtelingen uit buurland Oekraïne opgevangen, wat geld kost. Bovendien voelen ook de Polen de sterk gestegen prijzen. Als de regering het geld kan inzetten om burgers tevreden te houden, is dat gunstig bij de verkiezingen die al volgend jaar zijn. Tegelijk zeggen de oppositie en kritische rechters in Polen dat de aanpassingen maar schijnbewegingen zijn. Dat de regering invloed blijft houden op de rechtspraak. Zo is het weliswaar de bedoeling dat de tuchtkamer verdwijnt, maar komt er volgens hen een nieuwe kamer voor in de plaats. Met een andere naam, maar met dezelfde insteek. En ze rekenen er niet op dat kritische Poolse rechters die eerder ontslagen werden, nu opeens weer aan het werk kunnen. De zorg is, dat de Poolse regering de stap van de Europese Commissie nu zal vieren als bewijs van zwakte. Het besluit van de commissie is ook in eigen gelederen zeer omstreden. Commissarissen die over de rechtstaat en Europese waarden gaan, hebben bezwaren geuit. Onder anderen commissaris Frans Timmermans heeft tegengestemd. Ook buiten de commissie is veel kritiek. Volgens John Morijn, bijzonder hoogleraar recht en politiek in de internationale betrekkingen, ondergraaft de commissie haar eigen rol. “Het is juist de rol van de commissie om erop toe te zien dat Europees recht wordt nageleefd.” Volgens Morijn ondermijnt de commissie met de goedkeuring het Europese hof van Justitie dat strengere eisen stelt aan Polen. Ook PvdA-Europarlementariër Thijs Reuten is niet te spreken over het besluit. “Het is een historische fout. De commissie doet gewoon niet wat ze moet doen: de rechtstaat beschermen.” Nu de Commissie het herstelplan van Polen heeft goedgekeurd, moeten de EU-landen zich erover buigen. Een gekwalificeerde meerderheid van de EU-landen moet binnen vier weken met het voorstel van de commissie instemmen. Naar verwachting gaat dit ook gebeuren.