De steen in de vijver was langverwacht, maar de stikstofplannen van het kabinet veroorzaken er niet minder rimpelingen om. Boeren vrezen voor hun voortbestaan en bij drie van de vier coalitiepartijen klonk de afgelopen dagen kritiek uit de achterban. Het roept de vraag op hoe het afloopt met de ambitieuze plannen en gestelde doelen. Gaan ze onverkort door of worden ze de komende tijd afgezwakt? De kabinetsplannen houden kortgezegd in dat in 131 gebieden vlak bij kwetsbare natuur de uitstoot met 70 procent teruggebracht moet worden, in andere gebieden is dat 12 procent. Provincies moeten die doelen gaan uitwerken, omdat ze kennis hebben van het gebied, is het idee. Voor 1 juli volgend jaar moeten dat gebeurd zijn. Provincies kunnen daarbij maatregelen nemen voor industrie, bouw en verkeer. Maar het grootste offer zal gevraagd worden van de veehouderij. Duidelijk is dat niet alle boerenbedrijven het gaan overleven. Coalitiepartijen VVD, CDA en ChristenUnie kregen afgelopen weekend kritiek te verduren uit hun achterban. Er waren opzeggingen, boze telefoontjes van provinciale bestuurders en het congres van de VVD stemde het plan zaterdag zelfs weg, tot ongenoegen van de partijtop. De onrust kwam gisteren samen in de Kamer, waar de fracties vergaderden. CDA-fractievoorzitter Heerma trok de aandacht met stevige woorden. Er moeten aanpassingen komen “op cruciale punten”, want de plannen zijn “niet uitvoerbaar”, klonk het. Maar wat nou moet worden aangepast, bleef vaag. Heerma pleitte voor innovatie en voor maatwerk door provincies. Beide staan al in de kabinetsplannen, maar met zijn stevige woorden was Heerma in ieder geval opgekomen voor de achterban. Aan de doelen wil het CDA niet tornen. Geen enkele coalitiepartij trouwens. D66-fractievoorzitter Paternotte (de enige zonder noemenswaardige boerenachterban) merkte dat ook op. “Ik heb er veel begrip voor dat het lastige politieke keuzes zijn, maar volgens mij wil niemand iets veranderen aan de afspraken.” De VVD zit evenwel in een spagaat. Kamerlid Van Campen zei dat hij wil vasthouden aan de reductiedoelen en benadrukte tegelijk dat hij de kritiek van de leden (die juist pleiten voor aanpassingen) óók ter harte wil nemen. “Dat is wel een heel moeilijke opgave”, erkende hij. “Wat de stikstofsituatie extra complex maakt is dat de Provinciale Statenverkiezingen eraan komen volgend jaar. Met het oog daarop slaan partijen – bang om de achterban te verliezen aan bijvoorbeeld de BoerBurgerBeweging – ferme taal uit. Dat doet de sfeer in de coalitie geen goed, maar het is nog de vraag of het er ook toe leidt dat de kabinetsplannen worden afgezwakt. Een andere complicerende factor is dat er vlak voor de deadline voor de provinciale plannen en nieuw provinciebestuur wordt gekozen. Steunen die de uitgewerkte plannen wel, of moeten ze helemaal op de schop? Overigens is het zo dat als provincies er niet uitkomen, het kabinet zelf kan bepalen wat er gebeurt in een provincie.” En dan is er nog een partij die geworteld is op het platteland: de ChristenUnie. Ook daar hebben ze te maken met ongeruste leden, onder meer uit de vee-rijke Gelderse Vallei, die flink rood kleurt op de stikstofuitstootkaart. Partijleider Segers benadrukt dat de boeren niet alleen de schuld hebben. “Er moet een eerlijke verdeling van de pijn komen: luchtvaart, verkeer, industrie en de bouw moeten ook bijdragen”, zei hij. “We kunnen pas verder als de andere plannen er zijn.” Allemaal tegelijk dus en anders niet, was zijn boodschap. Hier wringt potentieel de schoen. Want de reductieplannen voor andere sectoren zijn er nog helemaal niet. Luchtvaart komt deze zomer, verkeer en industrie uiterlijk begin volgend jaar. Maar ondertussen moeten de provincies al aan de slag. Dat betekent onder meer dat ze in gesprek moeten gaan met boeren: wil jij niet uitgekocht worden of je bedrijf verplaatsen? Wachten met dergelijke gesprekken bemoeilijkt de situatie, want over een jaar moeten de plannen af zijn. 40 procent van de stikstof in natuurgebieden komt van landbouw, berekende het RIVM. Verkeer is verantwoordelijk 11 procent, industrie en ‘gebouwde omgeving’ voor 9 procent en de resterende 40 procent komt van zee of uit het buitenland. Het kabinet heeft haast omdat er stikstofruimte nodig is voor bijvoorbeeld woningbouw. Met enige regelmaat komen projecten stil te liggen, omdat de vergunningen succesvol worden aangevochten in de rechtbank. En dat terwijl er een woningtekort is. Bij de Raad van State (RvS), de hoogste bestuursrechter, loopt ondertussen een aantal zaken die van grote invloed kunnen zijn. Een ervan gaat over een CO2-opslag waarvoor tijdens de aanleg een zogenoemde bouwvrijstelling is verleend voor het uitstoten van stikstof. Het zou een klap voor het kabinet zijn als de RvS daar een streep door zet, omdat veel bouwprojecten op deze manier worden geregeld. Een andere zaak gaat over de uitbreiding van de snelweg A15 bij Arnhem. Daar wordt alleen de stikstofuitstoot binnen de 25 kilometer van de snelweg gecompenseerd, maar volgens tegenstanders komt het ook daarbuiten terecht. Een uitspraak hierover kan grote gevolgen hebben voor andere (wegen)bouwplannen. In 2019 bepaalde de Raad van State dat het stikstofbeleid niet deugde. Er werden vergunningen verstrekt aan veehouderijen en bouwprojecten in de buurt van natuurgebieden, in de hoop dat maatregelen voor natuurherstel de nadelige gevolgen later zouden rechttrekken. De Raad van State oordeelde dat de overheid zich daarmee niet aan de wet hield. Sindsdien wordt er gesteggeld over nieuw beleid. Verder moet de RvS nog oordelen over de zogenoemde emissiearme stalsystemen. Over de stallen zijn twijfels of ze wel zo weinig uitstoten als wordt beweerd, maar ondertussen worden er wel vergunningen verleend aan boeren om ze te bouwen. Ook deze uitspraak wordt interessant, al is het maar omdat een aantal partijen (CDA, VVD) juist voortdurend benadrukt in te willen zetten op innovatie. En die innovatie komt vooralsnog voor een groot deel van de emissiearme stallen. Al met al genoeg juridische en politieke ingrediënten om de discussie over stikstof voorlopig niet te doen verstommen. Wordt in ieder geval volgende week vervolgd, want dan debatteert de Kamer over de plannen van het kabinet.